A.Şaiq yaradıcılığa şeirlə başlamışdır. Xorasanda Yusif Ziyanın məktəbində oxuduğu illərdə o ilk qəzəllərini yazır, eyni zamanda Krılovun iki təmsilini rus dilindən fars dilinə çevirir. Qəzəllərini əvvəlcə Valeh, sonralar Şaiq təxəllüsü ilə yazır.

Kuyi-dildar imiş, ey zahid, o cənnət dediyin,
Qaməti-yar imiş, əlbət, o qiyamət dediyin.
Bu məqamata deyirsən yetişər əhli-hüda,
Şaiqi-zar imiş o əhli-hidayət dediyin.

XX əsrin əvvəllərində o, şair kimi daha məhsuldar fəaliyyət göstərir. A.Şaiq bu dövrdə ictimai-siyasi mövzuları özünəməxsus romantik pafosla şeirə çevirir. 1905-ci il inqilabına bəslənən ümidlər və gözlənməyən nəticələr şairi məyus edir və bu ictimai kədər onun “Vətən”, “Bir quş”, “Niyə uçdu?”, “İyirminci əsrə xitab”, “Hürriyyət pərisinə” şeirlərində əks olunur.

Söndun nə çabuk, ruhuma qüvvət verən ey nur,
Ümmidi-vüsalınla sənin bən yaşayırdım,
Şövqünlə o daşqın dərələrdən həm aşırdım,
Hicran bəni, ah, etdi yenə xəstəvu rəncur.

Türk tənzimat ədəbiyyatından təsirlənən A.Şaiq yaradıcılığının ilk mərhələsində bu cərəyanın böyük nümayəndəsi Mahmud Əkrəm Rəcaizadəyə bir sıra nəzirələr yazır. Yaradıcılığının ən gözəl nümunələrindən hesab edilən “Yad et!”, “Bu da bir seri-faniyi-digər”, “Bir quş” şeirləri Mahmud Əkrəmə nəzirədir.

Vəqta ki, gülər bahari-amal,
Hər yerdə yaşıllanar çəmənlər,
Vəqta ki, olar müsaid iqbal,
Bülbüllər ötər, susar zəğənlər,
Parlaq bir işıq alar fəzanı,
Dünyanın üzü dönər cinanə,
Gəzdikcə o aləmi ziyanı,
Baxdıqca o gülşəni-cəhanə,
Yad et məni – şairanə yad et!

A.Şaiq Azərbaycan ədəbiyyatının turançı şairlərindən biridir. Onun həm lirik, həm də epik poeziyasında Turan idealı vəsf olunur. Belə əsərlərdə Qızıl alma vahid, mənəvi, bölünməz Turanın simvolu kimi təqdim edilir. Nicatı türklərin birliyində görən şair 1918-ci ildə Türk ədəmi mərkəziyyət firqəsi “Müsavat”a ithaf etdiyi “Marş” şeirində soydaşlarını bu partiya, onun ideologiyası, tutduğu yol ətrafında birləşməyə çağırırdı:

Birləşəlim, türk oğlu, bu yol millət yoludur,
Ünlə, zəfərlə, şanla tariximiz doludur.

“Neçin böylə gecikdin?”, “Vətənin yanıq səsi”, “Arazdan Turana”, “Yeni ay doğarkən” kimi poetik nümunələrdə A.Şaiqin turançı mövqeyinin şahidi oluruq.

30-cu illərdə romantik ruhlu şairin kövrək qəlbi repressiya kabusunun təsirinə məruz qaldı və o “Gəmirik”, “Xalq düşməninə”, “Bu qürurlu boyun burulmazmı?” adlı şeirləri ilə mövcud rejimə, onun hakimlərinə etirazını ifadə etdi.

Bir zaman haqq-hesab çəkərkən el
Bu cinayətlərin sorulmazmı?
Verdiyin bu cəzalara qarşı
Sənə də məhkəmə qurulmazmı?

A.Şaiqin poeziyası yüksək humanizm, millilik və bəşərilik ideyalarını təbliğ edir. A.Şaiq yaradıcılığının manifesti hesab edirlən “Həpimiz bir günəşin zərrəsiyiz” şeirində insanlar arasında dini, milli, irqi ayrıseçkilik rədd edilir, insanlar birliyə, həmrəyliyə dəvət edilir.

Həpimiz bir yuva pərvərdəsiyiz!
Həpimiz bir günəşin zərrəsiyiz!
Ayramaz bizləri təğyiri-lisan,
Ayramaz bizləri təbdili-məkan,
Ayramaz bizləri İncil, Quran…

Arzu Hacıyeva
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru